杜鵑花屬

杜鵑花屬
Azalea Nanjing.jpg
锦绣杜鹃
科学分类 e
界: 植物界 Plantae
演化支 被子植物 Angiosperms
演化支 真双子叶植物 Eudicots
演化支 菊类植物 Asterids
目: 杜鹃花目 Ericales
科: 杜鹃花科 Ericaceae
亚科: 歐石楠亞科 Ericoideae
族: 杜鵑花族 Rhodoreae
属: 杜鵑花屬 Rhododendron
(L.)
模式种
阿尔卑斯杜鹃
Rhododendron ferrugineum
亚属
中國雲南東川山區野杜鵑

杜鵑花屬学名Rhododendron)是杜鵑花科的一個屬,其下植物俗称杜鵑花映山红满山红山踯躅红踯躅山石榴。全世界的杜鹃花屬原種约1,000种,分为8个亚属[1]

分布

杜鹃花分布非常广泛,北半球大部分地方都有分布,南半球分布于东南亚和北澳大利亚。中國横断山脉周圍的云南四川西藏以及喜马拉雅山南麓尼泊尔锡金印度北阿坎德邦等地分布种类最多的大形杜鵑。其它映山紅亞屬种类分佈较多的地方有中国大陆南部、台湾印度支那半岛朝鲜半岛日本。而南下至東南亞,尤其以新畿內亞島上蘊藏著約佔杜鵑花屬三分之一數量的著生杜鵑的族群[2]北美欧洲分布较少。南美非洲分布极少[3]

70%的杜鹃花种类生长在海拔1700~3700米的地区。[4]

在中国的分布中,云南有245种,西藏有180种,四川有181种(其中贡嘎山地区共有80种,多数为特有种,是中国杜鹃花分布最多的地区之一),广西有60余种,贵州有约60种。[4]

自19世纪中期以来,罗伯特·福琼约瑟夫·虎克乔治·福雷斯特亨利·威尔逊约瑟夫·洛克等西方人从中国大规模引种杜鹃種源,使得杜鹃花在欧美的分布大大增加,并进而遍布全世界的园林。[4]

目前多数专家认为:中国西南部至中部地区最有可能是杜鹃花的起源中心。[4]

中国的川西、滇西和藏东南地区,马来西亚–巴布亚新几内亚热带山地是杜鹃花属的分布中心[5]

臺灣

臺大振興草坪旁的錦繡杜鵑R. pulchrum

杜鵑花在臺灣主要分佈在北部陽明山國家公園內多為日治時期引入的平戶杜鵑皋月杜鵑西洋杜鵑等品種[6]。目前宜蘭等縣市也廣植杜鵑花。台灣南部的大武杜鵑丁香杜鵑為原生種。及分布全島生長於樹上的著生杜鵑,另有原生種玉山杜鵑

國立臺灣大學校園有「杜鵑花城」的美稱,每年3月中旬皆盛大舉辦杜鵑花節2017年起,臺北市政府為促進觀光休閒,與臺大合作,結合周邊公館、師大商圈,擴大辦理杜鵑花節,包括邀請團體表演,以及商家舉辦活動等,改稱「臺北杜鵑花季」,吸引相當多遊客。

臺灣原生杜鵑有75%為臺灣特有種,其中在新北市烏來區北勢溪一帶的烏來杜鵑翡翠水庫興建,野外原生植株似已絕跡。現在僅剩栽培植株;當前有復育計畫[7][8],欲於北勢溪上游重新栽植烏來杜鵑。

在合歡山東峰北峰也有高山杜鵑的生長. 每年5月~6月期間開滿整個山谷. 但是花期只有2週左右.

香港

杜鵑花在香港不少地方都有栽種。在香港殖民地時期港督府自1990年代起,每年杜鵑花開的時節,都會開放給公眾去欣賞杜鵑花。而馬鞍山就擁有香港原生的杜鵑品種。[9]

形態

杜鵑花种間的特征差別很大。大多數杜鵑花為灌木,少數在喜瑪拉雅區為喬木,最高可達20~30米[4]。花頂生,花數不一,核花骨朵顏色豐富多彩。通常為5瓣花瓣,在中間的花瓣上有一些比花瓣略紅的紅點。通常在春、秋兩季開花。

种植

杜鵑花的生命力很強,既耐乾旱又能抵抗潮溼,無論是大太陽或樹蔭下它都能適應。根淺,分布廣,能固定在表層泥土上。最厲害的是它不怕都市污濁的空氣,因為它長滿了絨毛的葉片,既能調節水分,又能吸住灰塵,最適合種在人多車多空氣污濁的大都市,可以發揮清淨空氣的功能。

喜欢疏松的微酸的土壤,不应该浇硬度较大的水。生长季(春、秋)应该多施氮肥。比较耐寒。气温较低地区可放在室内过冬。喜欢阴凉、湿润的环境。应避免强烈的日光照射,保持空气湿润,保证水的充足供应。

主要有播种、扦插嫁接等繁殖方式。不同品种具体操作不同。

分類

英語中 Azalea 指的是映山紅亞屬一類灌木或矮叢狀杜鵑,Rhododendron 指的是大型或樹形杜鵑,而 Vireya 指的是著生杜鵑類群。

馬銀花亞屬 subgenus Azaleastrum

馬銀花組 section Azaleastrum

十花药组 section Sciadorhodion

素英杜鵑亞屬 subgenus Candidastrum

長蕊杜鵑亞屬 subgenus Choniastrum

常綠杜鵑亞屬 subgenus Hymenanthes

長序杜鵑組 section Ponticum

樹形杜鵑亞組 subsection Arborea
  • Rhododendron aboreum 樹形杜鵑
    • Rhododendron aboreum ssp. cinnamomeum 棕色樹形杜鵑
    • Rhododendron aboreum ssp. delavayi
    • Rhododendron aboreum ssp. nilagiricum
    • Rhododendron aboreum ssp. zeylanicum
  • Rhododendron lanigerum 林生杜鵑
  • Rhododendron niveum 雪白杜鵑
銀葉杜鵑亞組 subsection Argyrophylla
耳葉杜鵑亞組 subsection Auriculata
硬刺杜鵑亞組 subsection Barbata
鐘花杜鵑亞組 subsection Campanulata
彎果杜鵑亞組 subsection Campylocarpa
杯毛杜鵑亞組 subsection Falconera

雲錦杜鵑亞組 subsection Fortunea

猩紅杜鵑亞組 subsection Fulgensia
鐮果杜鵑亞組 subsection Fulva
粘毛杜鵑亞組 subsection Glischra
大葉杜鵑亞組 subsection Grandia
朱紅大杜鵑亞組 subsection Griersoniana
露珠杜鵑亞組 subsection Irrorata
黃鐘杜鵑亞組 subsection Lanata
麻花杜鵑亞組 subsection Maculifera
火紅杜鵑亞組 subsection Neriiflora
似血杜鵑系 series Haematodes
血紅杜鵑系 series Sanguineum
  • Rhododendron aperantum 宿鱗杜鵑
  • Rhododendron citriniflorum 橙黃杜鵑
  • Rhododendron dichroanthum 兩色杜鵑
    • Rhododendron dichroanthum ssp. apodectum 可喜杜鵑
    • Rhododendron dichroanthum ssp. scyphocalyx 杯萼兩色杜鵑
    • Rhododendron dichroanthum ssp. septentrionale 腺梗兩色杜鵑
  • Rhododendron eudoxum 華麗杜鵑
    • Rhododendron eudoxum var. brunneifolium 褐葉華麗杜鵑
    • Rhododendron eudoxum var. mesopolium 白毛華麗杜鵑
  • Rhododendron microgynum 短蕊杜鵑
  • Rhododendron parmulatum 盤萼杜鵑
  • Rhododendron sanguineum 血紅杜鵑
      • Rhododendron sanguineum var. himertum 蜜黄血紅杜鵑
      • Rhododendron sanguineum var. haemaleum 紫血杜鵑
      • Rhododendron sanguineum var. cloiophorum 褪色血紅杜鵑
      • Rhododendron sanguineum var. didymoides 變色血紅杜鵑
    • Rhododendron sanguineum ssp. didymum 黑紅血紅杜鵑
  • Rhododendron temenium 滇藏杜鵑
    • Rhododendron temenium var. gilvum 黃花滇藏杜鵑
    • Rhododendron temenium var. dealbatum 粉紅滇藏杜鵑
紫背杜鵑系 series Forrestii
  • Rhododendron chamaethomsonii 雲霧杜鵑
    • Rhododendron chamaethomsonii var. chamaedoron 毛背雲霧杜鵑
    • Rhododendron chamaethomsonii var. chamaethauma 短萼雲霧杜鵑
  • Rhododendron forrestii 紫背杜鵑
    • Rhododendron forrestii ssp. papillatum 乳突紫背杜鵑
火紅杜鵑系 series Neriiflorum
  • Rhododendron albertsenianum 亮紅杜鵑
  • Rhododendron floccigerum 錦毛杜鵑
  • Rhododendron miniatum 焰紅杜鵑
  • Rhododendron neriiflorum 火紅杜鵑
    • Rhododendron neriiflorum ssp. agetum 網眼火紅杜鵑
    • Rhododendron neriiflorum ssp. appropinquans 腺房火紅杜鵑
  • Rhododendron sperabile 純紅杜鵑
    • Rhododendron sperabile var. weihsiense 維西純紅杜鵑
  • Rhododendron sperabiloides 糠秕杜鵑
星毛杜鵑亞組 subsection Parishia
長序杜鵑亞組 subsection Pontica
  • Rhododendron aureum 牛皮杜鵑
    • Rhododendron aureum var. hypopytis
  • Rhododendron brachycarpum 萬病草杜鵑、萬病草、白山石楠花
    • Rhododendron brachycarpum ssp. fauriei
  • Rhododendron catawbiense 卡托巴杜鵑
  • Rhododendron caucasicum 高加索杜鵑
  • Rhododendron degronianum 吾妻杜鹃
    • Rhododendron degronianum ssp. yakushimanum
  • Rhododendron hyperythrum 南湖杜鵑
  • Rhododendron japonoheptamerum 筑紫杜鵑
    • Rhododendron japonoheptamerum var. japonoheptamerum 筑紫杜鵑
    • Rhododendron japonoheptamerum var. hondoensis 本州杜鹃
    • Rhododendron japonoheptamerum var. kyomaruense 京丸杜鹃
    • Rhododendron japonoheptamerum var. okiense 隐岐杜鹃
  • Rhododendron macrophyllum 太平洋杜鵑
  • Rhododendron makinoi 牧野氏杜鵑页面存档备份,存于互联网档案馆
  • Rhododendron maximum 極大杜鵑
  • Rhododendron ponticum 黑海杜鵑
  • Rhododendron smirnowii
  • Rhododendron ungernii
漏斗杜鵑亞組 subsection Selensia
  • Rhododendron bainbridgeanum 毛萼杜鵑
  • Rhododendron esetulosum 喙尖杜鵑
  • Rhododendron hirtipes 硬毛杜鵑
  • Rhododendron martinanum
  • Rhododendron selense 多變杜鵑
    • Rhododendron selense ssp. dasycladum 毛枝多變杜鵑
    • Rhododendron selense ssp. jucundum 粉背多變杜鵑
大理杜鵑亞組 subsection Taliensia
乳黃杜鵑系 series Lacteum
蜜腺杜鵑亞組 subsection Thomsonia
毛柱杜鵑亞組 subsection Venatora
圓葉杜鵑亞組 subsection Williamsiana

異蕊杜鵑/梅花杜鵑亞屬 subgenus Mumeazalea

Rhododendron semibarbatum 異蕊杜鵑、梅花杜鵑

羊躑躅亞屬 subgenus Pentanthera

五藥花/羊躑躅組 section Pentanthera

五藥花亞組 subsection Pentanthera
羊躑躅亞組 subsection Sinensia

薔薇杜鵑組 section Rhodora

日本杜鵑組 section Viscidula

杜鵑亞屬 subgenus Rhododendron

髯花杜鵑組 section Pogonanthum

杜鵑組 section Rhododendron

阿富汗杜鵑亞組 subsection Afghanica
輻花杜鵑亞組 subsection Baileya
檸檬杜鵑亞組 subsection Boothia
茶花杜鵑亞組 subsection Camelliiflora
萼果杜鵑亞組 subsection Campylogynum
subsection Caroliniana
朱砂杜鵑亞組 subsection Cinnabarinum
泡泡葉杜鵑亞組 subsection Edgeworthia
草莓花杜鵑亞組 subsection Fragariflora
灰白杜鵑亞組 subsection Genestieriana
subsection Glauca
  • Rhododendron brachyanthum 短花杜鵑
    • Rhododendron brachyanthum ssp. hypolepidotum 綠柱短花杜鵑
  • Rhododendron charitopes 雅容杜鵑
    • Rhododendron charitopes ssp. tsangpoense 藏布雅容杜鵑
  • Rhododendron glaucophyllum
    • Rhododendron glaucophyllum var. album
    • Rhododendron glaucophyllum var. tubiforme
  • Rhododendron luteiflorum
  • Rhododendron pruniflorum 桃花杜鵑
  • Rhododendron shweliense 瑞麗杜鵑
亮鱗杜鵑亞組 subsection Heliolepida
  • Rhododendron bracteatum 苞葉杜鵑
  • Rhododendron heliolepis 亮鱗杜鵑
    • Rhododendron heliolepis var. oporinum 毛冠亮鱗杜鵑
    • Rhododendron heliolepis var. fumidum 灰褐亮鱗杜鵑
  • Rhododendron rubiginosum 紅棕杜鵑
高山杜鵑亞組 subsection Lapponica
杜香亞組 subsection Ledum
  • Rhododendron diversipilosum
  • Rhododendron groenlandicum 格陵蘭杜香
  • Rhododendron hypoleucum 宽叶杜香
  • Rhododendron neoglandulosum 腺叶杜香
  • Rhododendron subarcticum
  • Rhododendron subulatum
  • Rhododendron tolmachevii
  • Rhododendron tomentosum 杜香
    • Rhododendron tomentosum ssp subarticum
鱗腺杜鵑亞組 subsection Lepidota
隱脈杜鵑亞組 subsection Maddenia
照山白亞組 subsection Micrantha
  • Rhododendron micranthum 照山白、白鏡子
一朵花杜鵑亞組 subsection Monantha
川西杜鵑亞組 subsection Moupinensia
杜鵑亞組 subsection Rhododendron
subsection Rhodorastra
  • Rhododendron dauricum 興安杜鵑、蝦夷紫杜鵑
  • Rhododendron mucronulatum 迎紅杜鵑、唐紫躑躅
    • Rhododendron mucronulatum var. taquetii
  • Rhododendron sichotense
怒江杜鵑亞組 subsection Saluenensia
  • Rhododendron calostrotum 美被杜鵑
    • Rhododendron calostrotum ssp. riparium
    • Rhododendron calostrotum ssp. riparioides 雪龍美被杜鵑
    • Rhododendron calostrotum ssp. keleticum 獨龍杜鵑
  • Rhododendron saluenense 怒江杜鵑
    • Rhododendron saluenense ssp. chameunum
糙葉杜鵑亞組 subsection Scabrifolia
灰被杜鵑亞組 subsection Tephropepia
糙毛杜鵑亞組 subsection Trichoclada
三花杜鵑亞組 subsection Triflora
毛肋杜鵑/三花杜鵑系 series Augustinii/Triflorum
  • Rhododendron ambiguum 問客杜鵑
  • Rhododendron augustinii 毛肋杜鵑
    • Rhododendron augustinii ssp. chasmanthum 張口杜鵑
    • Rhododendron augustinii ssp. hardyi
    • Rhododendron augustinii ssp. rubrum 紅花張口杜鵑
  • Rhododendron concinnum 秀雅杜鵑
  • Rhododendron keiskei
    • Rhododendron keiskei var. ozawae
  • Rhododendron lutescens 黃花杜鵑
  • Rhododendron polylepis 多鱗杜鵑
  • Rhododendron seariane
  • Rhododendron trichanthum 長毛杜鵑
  • Rhododendron triflorum 三花杜鵑
  • Rhododendron zaleucum 白面杜鵑
    • Rhododendron zaleucum var. flaviflorum 黃花白面杜鵑
雲南杜鵑系 series Yunnanense
山育杜鵑系 series Oreotrephes
單花杜鵑亞組 subsection Uniflora
柳條杜鵑亞組 subsection Virgata
  • Rhododendron virgatum 柳條杜鵑
    • Rhododendron virgatum ssp. oleifolium 油葉杜鵑
越橘杜鵑組 section Vireya
亞組 subsection Linnaeopsis
亞組 subsection Solenovireya
亞組 subsection Malesia
  • Rhododendron bagobonum
亞組 subsection Phaeovireya
  • Rhododendron beyerinckianum
亞組 subsection Siphonovireya
  • Rhododendron habbemae
白花著生杜鵑亞組 subsection Albovireya
系 series Linnaeoidea
  • Rhododendron anagalliflorum
虎耳草著生杜鵑系 series Saxifragoidea
系 series Taxifolia
  • Rhododendron taxifolium
系 series Stenophylla
  • Rhododendron stenophyllum
柑橘著生杜鵑系 series Citrina
系 series Buxifolia
  • Rhododendron buxifolium
馬來著生杜鵑組 section Malayovireya
新著生杜鵑亞組 subsection Euvireya
擬著生杜鵑組 section Pseudovireya
擬著生杜鵑組 section Discovireya
  • Rhododendron retusum

葉狀苞亞屬 subgenus Therorhodion

  • Rhododendron camtschaticum 蝦夷躑躅
    • Rhododendron camtschaticum ssp. glandulosum
  • Rhododendron redowskianum 葉狀苞杜鵑、雲間杜鵑

映山紅亞屬 subgenus Tsutsusi

輪生葉組 section Brachycalyx

華麗杜鵑亞組 subsection Farrerae
  • Rhododendron farrerae 華麗杜鵑、丁香杜鵑
  • Rhododendron mariesii 滿山紅、守城滿山紅、馬禮士杜鵑
三葉杜鵑亞組 subsection Reticulatum
雄杜鵑亞組 subsection Weyrichii

映山紅組 section Tsutsusi

使用

毒性

部分的杜鵑花品種對於草食動物具有毒性,因為其花粉花蜜含有梫木毒素。食用採集杜鵑花之蜜蜂所產生的蜂蜜,會造成中毒現象。色諾芬描述了公元前 401 年萬人雇傭軍團行軍時,希臘士兵在一個被黑海杜鵑叢環繞的村莊中,食用蜂蜜後的奇怪行為。公元前 67 年第三次米特拉達梯戰爭時,龐培士兵回報其遭受了致命的傷亡,因食用了本都軍隊刻意留下、由杜鵑花製作的蜂蜜。之後,人們認識到這些植物所製作的蜂蜜有輕微的致幻及腹瀉作用[10]。杜鵑花對於馬類有極強的毒性,有些動物在食用數小時內便會致死,不過大部分馬類若能取得好的飼料都會選擇避開它。

文化

杜鵑花屬於中国境内有571种,其中特有种409种[4][11]映山紅更是中国十大名花之一。杜鹃花是尼泊尔的国花,是中國江西省的省花,也是无锡镇江三明长沙韶关大理嘉兴市花,以及臺灣臺北市新竹市的市花。

中国电影《闪闪的红星》中主题曲《映山红花开红军来》曾风靡一时。

2008年3月14日,香港郵政推出「香港花卉」特別郵票,其中二元五角的郵票圖案為杜鵑花[12]

迎红杜鹃Rhododendron mucronulatum)在朝鲜被称为金达莱,是朝鲜的国花

  1. ^ The genus Rhododendron : it's classification & synonymy. Royal Botanic Garden, Edinburgh. 
  2. ^ 雨林植物觀賞&栽培圖鑑,2009年
  3. ^ Global Biodiversity Information Facility. http://data.gbif.org页面存档备份,存于互联网档案馆
  4. ^ 4.0 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 单之蔷. 杜鹃花之路:花落花开路依旧. 中国国家地理. 2006, (10): 146–167. 
  5. ^ Ping, Zhuang. Progress on the fertility of Rhododendron. Biodiversity Science. 2019, 27 (3): 327–338. doi:10.17520/biods.2018345. 
  6. ^ http://www.udn.com/2006/3/26/NEWS/TRAVEL/TRAS1/3231023.shtml[永久失效連結]
  7. ^ 存档副本. [2006-04-03]. (原始内容存档于2021-02-18). 
  8. ^ 存档副本. [2006-04-03]. (原始内容存档于2006-04-20). 
  9. ^ 存档副本. [2019-09-07]. (原始内容存档于2020-05-10). 
  10. ^ Grayanotoxins (PDF). Bad Bug Book, Handbook of Foodborne Pathogenic Microorganisms and Natural Toxins 2nd. Food and Drug Administration. 2012 [3 October 2017]. (原始内容存档 (PDF)于2019-03-31). 
  11. ^ Fang Mingyuan; Fang Ruizheng, He Mingyou, Hu Linzhen, Yang Hanbi ; David F. Chamberlain. Rhododendron Linnaeus. Flora of China 14. 2005 [2020-11-17]. (原始内容存档于2021-02-18). 
  12. ^ 郵票策劃及拓展處 - 香港郵品. [2008-03-14]. (原始内容存档于2008-03-09). 

外部連結